गुल्मीका ६ परिवारले अपांगता भएका आफ्ना सन्तानको उपचार हुने आश्वासनमा कैयौँपटक स्थानीयदेखि प्रदेश र संघको निर्वाचनमा भोट दिए, तर सत्तामा पुगेपछि नेताले फर्किएर पनि हेरेनन्
‘पिरले ज्यान गल्छ’
गुल्मीको छत्रकोट गाउँपालिका– ३ हर्दिनेटा नरमकी ७२ वर्षीया केशरी थामीले पछिल्लो एक वर्षदेखि आँखा देख्न छाडिन् । उनको जिम्मेवारीमा तीन अपांग सन्तान छन्– ४५ वर्षीय भूपाल थामी, ४० वर्षीय बलबहादुर थामी र ३३ वर्षीया देवीमाया थामी । उनका तीन छोरा र दुई छोरी गरेर पाँच सन्तान छन् । चार सन्तान अपांगै जन्मिए । उनीहरूमध्ये ३० वर्षीय रामबहादुर थामीको दुई वर्षअघि ज्यान गयो । एक छोरी शान्ति थामी मात्रै सपांग थिइन् । उनको पनि घरनजिकै बिहे भयो ।
तीन सन्तान कसैको पनि कम्मर तलको भाग चल्दैन । रामबहादुरले कान पनि सुन्दैनन् । उनीहरूले घस्रेर सकसपूर्ण जीवन बिताएका छन् । मोतिबिन्दुबाट पीडित केशरीको श्रीमान् यज्ञवीरको ब्लड क्यान्सरले ज्यान लग्यो । अहिले केशरीलाई बुढेसकालमा पीडामाथि झनै पीडा थपिएको छ । ‘जीवन रोएरै बित्यो । श्रीमान् र छोरा पनि गुमाएँ,’ केशरीले भनिन्,‘म मरेपछि यी छोराछोरीको बिजोग हुने पिरले ज्यान गल्छ ।’
‘छोरीसँगै मर्न पाऊँ’
गुल्मी मुसिकोट नगरपालिका– १ अरेबाकी १८ वर्षीया मेनुका घिमिरेको पनि कम्मर तलको भाग चल्दैन । आमा रीमा घिमिरे छोरीको अवस्थादेखि निकै चिन्तित छिन् । रीमाका श्रीमान्ले घरमा कुटपिट र हेला गर्न थालेपछि सानो छोरा र अपांग छोरी लिएर घर छोडेको वर्षौँ भयो । रीमाले ओत लाग्ने ठाउँ र माया त पाइनन् नै, घर छोड्दा गुद्रीसम्म दिएनन् । छोरीको उपचारसमेत गर्न सकिनन् । अर्कैको घरमा बस्दै आएकी घिमिरेलाई गाससँगै छोरीको भविष्यले पोल्छ । ‘छोरीको अवस्था र श्रीमान्को व्यवहारका कारण रुँदै जीवन बिताउँदै छु,’ भन्छिन्,‘भगवान्सँग प्रार्थना गर्छु, छोरीसँगै मर्न पाऊँ ।’
सुरेन्द्रका सकसपूर्ण २८ वर्ष
धुर्कोट गाउँपालिका– ६ का सुरेन्द्र थापा २८ वर्षका भए । सुन्छन्, बुझ्छन् तर बोल्न सक्दैनन् । हात र खुट्टा सुकेका छन् । न टेक्न सक्छन्, न समाउन । आफ्नै घरमा दरिलो गरी उभिन पाएनन्, सुरेन्द्रले । आमा ५८ वर्षीया राधाले जेठा छोरासँग कहिल्यै दुःख साट्न पाइनन् । दैनिक आँखा जुधे पनि मनका कुरा भन्न सक्दिनन्, छोरालाई । सुरेन्द्र जन्मजात अपांग छन् । उनलाई २४सै घन्टा परिवारले हेरचाह गर्नुपर्छ । असजिलो जीवन, त्यहीमाथि लडेर खुट्टा भाँचियो । सुरेन्द्रले पीडामाथि पीडा खेपे । परिवारलाई डेढ–दुई लाखको ऋण थपियो । उनको पालनपोषणमा परिवारले २८ वर्ष बिताए । ‘पीडा पर्नेलाई मात्रै थाहा हुन्छ । छोराकै हेरचाहमा बैँस गुम्यो, बुढेसकालमा के गर्ने सोच्न सकिरहेकी छैन,’ आमाले भनिन्,‘देखेको पाइएन । लेखेको भोग्दै छौ ।’
साङ्लाले बाँधिएको जीवन
बडीगाड गाउँपालिका– २ का ३५ वर्षीय युवा हुन् रेशम राना । उनी अर्धचेत भएर साङ्लोमा बाँधिएको धेरै भयो । उदास चेहेरा, लामो कपाल र झुत्रे पहिरन । साङ्लो कहिले हातमा बाँधिन्छ कहिले खुट्टामा । उनी वेलाबखत पीडा र बिमारले चिच्याउँछन् । धेरैपटक साङ्लोबाट फुत्किएर स्वतन्त्र बन्न बल गर्छन् । तर, साङ्लो चुँडाउने बलै पुग्दैन । फलाम रगडिएर हात र खुट्टाबाट रगत बग्छ । उनी १८ वर्षदेखि मानसिक समस्याले पीडित छन् । परिवारसँग उपचार गर्ने पैसा छैन । ५४ वर्षीय उनकी आमा निमी रानाले उपचार गर्न नसकेर चार वर्षदेखि छोरालाई साङलोमा बाँधेर राखेको बताइन् ।
रेशम १२ वर्षको हुँदा बुबासँगै भारत पसेका थिए । सानै उमेरमा पनि राम्रो कमाउँथे । रेशम दुईपटक छुट्टिमा घर आए । तेस्रोपटकमा भने रेशम मानसिक सन्तुलन गुमाएर घर फर्किए । परिवारले पाटन, टिचिङ र भैरहवा लगेर उपचार पनि गरे । रेखबहादुरले भारतमा कमाएको पैसा छोराको उपचारमा सके । तर, पूर्णतः निको पार्न सकेनन् । अहिले रेशमले औषधि छोडेको एक वर्षभन्दा बढी भयो । ‘साङ्लाको डाम र घाउ देखेर देख्नेहरूले कठै भन्छन् । आमाको मन कति दुख्छ होला झन् । के गर्नु बाध्यता यस्तै छ,’ रेशमकी आमा निमीले भनिन्,‘खै छोरालाई कसरी निको पार्ने होला !’
ऋषिरामका सपना
गुल्मीको छत्रकोट गाउँपालिका– ४ का १९ वर्षीय ऋषिराम कँडेल जन्मजात अपांग हुन् । दाहिने खुट्टाको दुई औँलाबाहेक अरू चल्दैन । तर, त्यही दुई औँलाले लेख्छन्, तस्बिर कोर्छन्, मोबाइल तथा ल्यापटप चलाउँछन् । ऋषिरामका हातखुट्टा कमजोर छन् । तर, उनको बौद्धिक क्षमता अब्बल छ । उनी शृंगा जनता माविका उत्कृष्ट विद्यार्थी हुन् । बर्सेनि कक्षामा प्रथम र विद्यालयमै द्वितीय हुन्छन् । उनले कक्षा चारसम्म घरनजिकैको शारदा माविमा पढे । अहिले शृंगा जनता माविमा पढ्दै छन् । ऋषिराम ‘क’ वर्गको अपांग हुन् । उनी अरूको सहाराविना केही गर्न सक्दैनन् । ‘जन्मिएकोमा पछुतो छैन । भविष्य हेरेर वर्तमानमा संघर्ष गरिरहेको छु,’ उनले भने,‘जीवन कठिन भए पनि असम्भव केही छैन ।’ कँडेल परिवार उदाहरणीय छ । ऋषिराम परिवारको एक्लो सन्तान हुन् । पहिलो सन्तानै पूर्ण अपांग जन्मिएपछि कँडेलदम्पती पाँच वर्षसम्म छोराको उपचारमै दौडधुप गरे । तर, अवस्थामा सुधार आएन । त्यसपछि निरन्तर स्याहारसुसार र अध्ययनमै परिवारको ध्यान गयो । छोराको अपांगतासँग परिवारलाई कुनै पछुतो छैन । छोराले पनि कहिल्यै ग्लानि महसुस गरेका छैनन् ।
बाँधिएका अबोध बालक
कच्ची घरको बलेनीमा हातखुट्टा बाँधेर सधैँ झुन्डिन्छन्, ११ वर्षीय बालक रामु बुढाथोकी । उनी सत्यवती गाउँपालिका– ५ हंसराकी देउकुमारी बुढाथोकीका छोरा हुन् । हातखुट्टा र कम्मरमा बाँधेर पछ्यौराको झोलुंगोमा झुन्डिन थालेको वर्षौँ भयो । टाउकोमा चोट नभएको ठाउँ छैन । शरीरभरि नीलडाम छन् । परिवारको थोरै ध्यान नपुगे टाउको भुइँमा ठोक्किएर रक्ताम्य हुन्छ । उनी आफ्नै शरीर चिथोर्ने र कोपर्ने गर्छन् । यो समस्या उनले सात–आठ वर्षदेखि झेलिरहेका छन् । उनले घरनजिकैको विद्यालयमा अहिलेसम्म टेकेका छैनन् । उनी हिँडडुल पनि गर्छन् । पूरै होसमा हुँदैनन् । अरूलाई खासै केही गर्दैनन् । तर, आफैँले आफैँलाई निकै चोट दिइरहेका छन् । देउकुमारीका श्रीमान् भारतमा १७ वर्षदेखि काम गर्थे । घरमा श्रीमती देउकुमारीले छोरा सम्हाल्न नसकेपछि कमल गाउँ फर्के । बुटवलको आम्दा, नेपालगन्ज हुँदै भारतसम्म पुर्याएर उपचारको प्रयास गरे पनि छोरालाई सन्चो भएन ।
महिनावारीको पीडा
छत्रकोट गाउँपालिका– ३ की देवीमाया थामी ३३ वर्षकी भइन् । उनको कम्मरदेखि तलको भाग चल्दैन । उमेरसँगै महिनावारी सुरु भयो । अपांगताका बीच महिनामारी हुँदा धेरै रगत बगेर देविमायाले ठुलो समस्या भोगिन् । यो बेला धेरै स्याहार र सरसफाई चाहिन्छ । महिनावारीका बेला अझै टाउको र पेट दुख्छ । ‘गाउँमा महिनावारीको रगत देखाउन हुँदैन भन्ने अन्धविश्वास छ । मैले रगत छोप्थेँ खुट्टा दुख्यो भनेर टार्थेँ,’ उनले भनिन्,‘अहिले आफैँ समस्याको समाधान गर्छु ।’
मुसिकोट नगरपालिका– १ अरेबाकी १८ वर्षीया मेनुका घिमिरे चार हातपाउ टेकेर हिँड्छिन् । उनलाई दिसापिसाबकै राम्रोसँग अड्कल हुँदैन । आमा रीमा घिमिरेका अनुसार महिनावारी हुँदा अवस्था बिजोग हुन्छ । ‘कतै छोड्न सकिँदैन । ख्याल नहुँदा कहिलेकाहीँ रगतमा लतपतिन्छे,’ उनले भनिन्,‘राम्रो लगाउने र मीठो खाने त कर्ममै रहेनछ ।’
सत्ता फेरियो, अवस्था फेरिएन
गत निर्वाचनमा छत्रकोट गाउँपालिका– ३ का तीन अपांग दाजुबहिनीले घिस्रिएर मतदानस्थलमा पुगी भोट दिए । भोटका लागि नेताले बिहानै उनीहरूलाई घरबाट उठाएर लगे । भूपाल र बलबहादुर थामीले परिवर्तनका लागि घिस्रिँदै पुगी भोट दिए । तर, सत्तामा पुगेपछि भोट माग्नेले चोट देखेनन् । धुर्कोट गाउँपालिका– ६ की ५८ वर्षीया राधा थापाले घरघरमा भोट माग्न आउने स्थानीयदेखि केन्द्रीय नेतालाई ओछ्यानमा लडेको छोरा देखाइन् । भोटले नेता र सत्ता फेरिए । बहुदल, लोकतन्त्र र गणतन्त्र आयो । तर, अपांगता भएका परिवारको अवस्था फेरिएन । बडीगाड गाउँपालिका– २ का ६३ वर्षीय रेखबहादुर कुमाललाई भोट माग्ने नेताले छोराको उपचारका लागि आश्वासन दिए । छोरा उपचार अभावमा साङ्लोमा बाँधिए पनि सबै परिवार मतदानस्थल पुगेर भोट दिए । भोट पाउने सत्तामा पुगे, तर रेशमले साङ्लोबाट मुक्ति पाएनन् ।