एकाथरी संकीर्णवादी, जडसूत्रवादी वामपन्थीहरू सरकारमा पनि जानुहुँदैन, सदनमा पनि जानै हुँदैन भन्ने सोचमा हुन्छन् । यो त खालि तात्कालिक ट्याक्टिकल प्रश्न(कार्यनीतिक प्रश्न) हो । कुन वेला के गर्ने अर्थात् संसद्मा जाने या सरकारमा सहभागी हुने विषय तत्कालीन आवश्यकता र वस्तुगत परिस्थितिले निर्धारण गर्ने विषय हो । किन जाने, केका लागि जाने, कहिले जाने विषयचाहिँ मूल प्रश्न हो । बाहिर चर्चा भएजस्तो हाम्रो पार्टी राष्ट्रिय जनमोर्चाले कहिल्यै सरकार या सदनमा नजाने नीति लिएको थिएन । 

०७२ अघिसम्म राष्ट्रिय जनमोर्चा सरकारमा सामेल भएको थिएन । यद्यपि, हामी ०५१ सालदेखि नै निरन्तर संसद्मा सहभागी थियौँ । ०७२ मा संविधान घोषणापछि छिमेकी मुलुक भारतले नेपालमाथि नाकाबन्दी लगायो । भारतीय नाकाबन्दी हाम्रो सार्वभौमसत्तामाथिकै ठाडो हस्तक्षेप थियो । संविधान जारी गरेको विरोधमा छिमेकी देशले नाकाबन्दी गर्नु गलत थियो । यस्तो परिवेशमा ‘राजमो’ले नाकाबन्दीपछि उत्पन्न परिस्थितिबारे छलफल गर्‍यो र नाकाबन्दीविरुद्ध आवश्यकता पर्दा सरकारमा पनि जानुपर्छ भन्ने निर्णय गर्‍यो । 

तत्कालीन एमालेको नेतृत्व केपी ओलीले गरिरहनुभएको थियो । उहाँले हाम्रो पार्टीसँग र मसँग धेरैपटक कुराकानी गर्नुभयो । पार्टीले पनि संविधान आफैँ बनाएबापत छिमेकीले नाकाबन्दी गर्नु गलत हो भन्यो । त्यसकारण सरकारमा सामेल हुनुपर्छ र सरकारमा बसेरै विदेशी हस्तक्षेपविरुद्ध प्रतिवाद गर्नुपर्छ भन्ने निर्णय गर्‍यो । पार्टीको त्यही निर्णयअनुसार अन्ततः म सरकारमा सामेल भएँ । ओलीजीले नेतृत्व गर्नुभएको सरकारमा उपप्रधामन्त्री भएँ । विभागीय हिसाबले सहकारी मन्त्रालयको जिम्मेवारी लिएँ ।

नौ महिना मन्त्री भएर बस्दा मलाई त सत्ता र पद कहिल्यै प्रिय लागेन । बरु बोझजस्तो मात्रै भयो । सधैँ ग्लानि अनुभूति भइरह्यो । किन यहाँ आएछु भनेजस्तो लागिरह्यो । मन्त्री भएसम्म कहिल्यै खुसी हुन सकिनँ । नौ महिनापछि सरकार नै विघटन भयो । बल्ल आनन्द महसुस गरेँ । 

 

उपप्रधानमन्त्री भएपछि सान, सौकात त भइ नै हाल्नेभो । किनकि त्यो सर्वहाराको राज्यसत्ता थिएन । गइसकेपछि सुरक्षागार्डको व्यवस्था, जहाँ गयो त्यहीँ सलामीको, सरकारी आवासलगायत सुविधा मेरा लागि नयाँ अनुभूति थियो । पहिलो दिन त्यो रमझम र सानसौकत देख्दा यसकारण पो राजनीति गर्ने मान्छेले सरकारमा जान, मन्त्री बन्न बल गर्दा रहेछन् भन्ने अनुभूति भयो । अरूले कालो बोका काटेर क्वार्टर सर्दा रहेछन्, तर मैले त्यसरी बोका काट्ने काम गरिनँ । हामी डेरा गरेर, भाडा तिरेर बसेका, दुःख पाएका व्यक्तिलाई सामान्यतया राज्यको त्यो ओहोदा र सेवा–सुविधा धेरै हुँदो रहेछ जस्तो लाग्यो । मैले प्रयोग गर्ने गाडी स्वाभाविक मूल्यको साधारण नै थियो ।

उपप्रधानमन्त्रीका लागि राज्यले जे–जे सुविधाको व्यवस्था गरेको छ, मैले पनि त्यही नै उपभोग गरेँ । किनभने म नै पहिलो उपप्रधानमन्त्री थिइनँ, त्यतिवेला मसहित ६ जना व्यक्ति एकैपटक उपप्रधानमन्त्री भएका थियौँ । बरु त्यति धेरै उपप्रधानमन्त्री किन बनाइयो भन्दै सरकारको आलोचना भयो । मैले कुनै सामान यस्तो चाहिन्छ भनेर कसैलाई भनिनँ, न सरकारी कर्मचारीले नै हजुरलाई के आवश्यक पर्छ भनेर सोधे । मन्त्री भएपछि पहिलो दिन बधाई दिन आउने कुरा स्वाभाविक थियो । देशको उपप्रधानमन्त्री भएकोमा जिल्लाका नेता–कार्यकर्ता, शुभेच्छुक, नातागोता, भाइसाथीले भेटेर बधाई दिए । त्यसो त, निर्वाचन जितेर सांसद हुँदा पनि मलाई त्यसरी नै बधाई आउँथ्यो । स्कुलको मास्टर हुँदा होस् या हेडमास्टर, बधाई आउने गरेकाले मन्त्री बन्दाको बधाई र शुभकामना कुनै नौलो विषय थिएन । 

मन्त्री बनेपछि अलिक फरक अनुभूति हुने कुरा स्वाभाविक थियो । त्यति महŒवपूर्ण ठाउँमा पार्टीले विश्वासका साथ जिम्मेवारी दिएर पठायो । अब जिम्मेवारी कसरी पूरा गर्ने होला ? पहिलो दिन सुत्ने वेला मेरा मनमा यस्तै थुप्र्रै प्रश्नहरू खेले । मन छोयो । विभागीय हिसाबले मैले गरिबी निवारण तथा सहकारीमन्त्रीको जिम्मेवारी पाएको थिएँ । मन्त्री भएको थाहा पाएपछि विशेषतः सहकारीपीडितहरूले धमाधम फोन गरेर बधाई दिन थाले । उनीहरूलाई लागेछ, चित्रबहादुर केसी सहकारीमन्त्री भयो, सहकारीका ठगहरूलाई अब पाता कसेर बान्छ, कारबाही गर्छ, हाम्रो बचत फिर्ता गरिदिन्छ । सहकारीपीडितहरू धेरै खुसी भएछन् । त्यसैले बधाईको धेरै फोन सहकारीपीडितकै थियो । त्यसबाट मैले सहकारी क्षेत्रमा कति धेरै बेथिति रहेछ, जनता कसरी लुटिएका रहेछन् भन्ने थाहा पाएँ । हुन त त्यसअघि पनि केही पनि थाहा नभएको त थिएन । तर, बाहिर यदाकदा पत्रपत्रिकामा मात्र सुनिन्थ्यो । मैले उतिसारो गम्भीर रूपमा लिएको पनि थिइनँ । 

पहिलो दिन त्यो रमझम र सानसौकत देख्दा यसकारण पो राजनीति गर्ने मान्छेले सरकारमा जान, मन्त्री बन्न बल गर्दा रहेछन् भन्ने अनुभूति भयो । अरूले कालो बोका काटेर क्वार्टर सर्दा रहेछन्, तर मैले त्यसरी बोका काट्ने काम गरिनँ ।

त्यतिवेला ठग्ने सहकारीमध्ये चर्चामा थियो–ओरियन्टियल सहकारी । त्यस सहकारीले सर्वसाधारण निक्षेपकर्ता सदस्यको करिब १२ अर्ब रुपैयाँ हिनामिना गरेको थियो । म मन्त्री क्वार्टरबाट थापाथली माइतीघर हुँदै सिंहदरबार कार्यालय जान्थेँ । तर, सिंहदरबार अगाडिको बाटाबाटामा पीडितहरूले घेर्थे, भेट्न खोज्थे । मैले त्यतिवेला सुनेँ– ६५ जना सहकारीपीडितहरूले आत्महत्या नै गरे । विशेषगरी छोराबुहारीसँग मेलमिलाप नभएपछि छुट्टिएर अंश लिएका बुढाबुढी बाबुआमा ठग सहकारीको चंगुलमा परेको पीडा व्यथा थाहा पाएँ । उनीहरूले अचल सम्पत्ति बेचेर नगद पैसा बैंकमा राखे । तर, जब सहकारी सञ्चालकहरूले त्यसरी बैंकमा पैसा राखेको थाहा पाए, त्यसपछि उनीहरू धेरै ब्याज दिने प्रलोभन देखाएर उनीहरूकहाँ धाउन थाले ।

 

१५ देखि २४ प्रतिशतसम्म ब्याज दिने प्रलोभन देखाएर, लालचमा पारेर सहकारीले पैसा ल्याए, हिनामिना गरे । उनीहरूले सुरुसुरुमा ब्याज पनि घरमै पुर्‍याइदिए । हाम्रो बागलुङतिर थारो भैँसी या रांगो मार्नुपर्‍यो भने मिठो बन्से घाँस देखाउँछन् । घाँसको लोभले जब उसले चण्डी सोझ्याउँछ, सिकारीले घनले वा बन्चरोको पासोले भैँसी मारेको मैले धेरै ठाउँमा देखेको छु । मैले त्यस्तै कारुणिक चित्र सहकारीले गर्ने ठगीमा पनि देखेँ । जब छोराबुहारीसँग वृद्ध बाबुआमा अलग भए, सम्पत्ति नगद बनाएर बैंकमा राखे, सहकारीका ठगहरूलाई ती सबै कुरा जानकारी भयो अनि आएर उनीहरूले फकाए र पैसा दिए । बाँचेका पीडितहरूले मलाई रुँदै आफ्ना कथा त्यसरी सुनाएका थिए । ब्याज घरमा पुर्‍याउँदा मिठा खानेकुरा दिएर पनि फकाए । थाप्लामा हानेर भैँसी ढाल्नेहरूले जसरी झुक्याए ,त्यसरी नै सहकारी ठगले बुढाबुढी ठगिएको कहानी सुन्दा तिनै गाउँघरको दृश्यको धेरैपटक याद आयो । यी कुरा थाहा पाएपछि मैले त्यतिवेलाको समस्यालाई धेरै गम्भीरतापूर्वक लिएँ । प्रत्येक मन्त्रिपरिषद्को बैठकमा सहकारीको नामबाट मान्छे यसरी ठगिएका छन्, राज्यसत्तामा पहुँच हुनेहरू नै त्यस्तो ठगी धन्दामा लाग्दा रहेछन् भनेँ ।

सहकारी मन्त्रालयमा एकजना कर्मचारी थिए । उनले सुरुमै मलाई सुझाव दिए, ‘तपाईं सोझो मान्छे, फकाउन कोसिस गर्छन्, सहकारीका ठगले किन्न पनि कोसिस गर्छन्, त्यसकारण तपाईं धेरै सतर्क हुनुहोला ।’सहकारीका ठगहरूको त राज्यको उपल्लो तहमा बसेका उच्च पदका व्यक्तिसँग नै उठबस र संगत हुँदो रहेछ । उनीहरू पावरफुल हुँदा रहेछन् । अहिले जसरी सहकारीले ठगेको कुरा आइरहेको छ, त्यो उनीहरूले त्यत्तिकै गरेका छैनन् । मन्त्री भएर बस्दै गर्दा मैले के अनुभूति गरेँ भने राज्यसत्ताको उपल्लो तहमा बसेका व्यक्ति स्वयं ती सहकारी ठगहरूलाई सहयोग गर्ने र उनीहरूबाट पनि आफूले सकेसम्म धेरै फाइदा लिने र ठगहरूको साधारणसभामा गएरसमेत बोलिदिने गर्दा रहेछन् । राज्यसत्ताको उपल्लो ओहोदामा बस्ने मान्छेहरूकै मिलिभगतमा, सहयोगमा सांसदहरू सहकारी चलाउने । मन्त्रीहरू देखिन्नन् तर सहकारी चलाइरहेका हुन्छन् । पार्टीका जिम्मेवार नेताले सहकारी चलाएका हुँदा रहेछन् ।

मलाई प्रधानमन्त्री ओलीकै सामुन्ने एमालेका नेताहरूले, सांसदहरूले, कांग्रेसका नेता र सांसदहरूले सहकारीका मान्छेहरूलाई भेट्टाउने भन्दै लगे । प्रधानमन्त्रीलाई उनीहरूले चित्रबहादुर दाइलाई सहकारीको कुरा बुझाउनै सकिएनसम्म भने । आश्चर्यको विषय त्यो छ । मैले उनीहरूको साधारणसभामा सहभागी हुन अस्वीकार गरेपछि उनीहरूले कुनै कार्यक्रममा राष्ट्रपतिलाई लगे, कतै सभामुखलाई, कतै स्वयं प्रधानमन्त्रीलाई नै प्रमुख अतिथि बनाएर लगे । त्यसकारण मन्त्री बनेपछि मेरो निचोड के हो भने नेपाली जनतालाई चुस्ने, ठग्ने, बाहिरको कोही मान्छे होइन ।

 

राज्यसत्तामै पकड भएका, हालिमुहाली गरेकाले नै सर्वसाधारणलाई ठग्दै आएका छन् । अहिले पनि सहकारीले ठगेको कुरा आएको छ । बागलुङतिर देवकुमार भन्ने एकजना मेयर थिए । पहिलेका माओवादी उनी पछि एमालेबाट मेयर निर्वाचित भए । उनले करोडौँ रुपैयाँ हिनामिना गरेर भूमिगत भएका छन् । उनको काठमाडौं र पोखरा, बागलुङसहित १८ ठाउँमा घर छ । उनी हेलिकोप्टरमा मात्र सयर गर्थे । उनको सानसौकातको रहस्य त बल्ल खुलेको छ । अझ सुरुमा त उनले ब्याज लिन जानेहरूलाई पेटभरि खुवाएर, सत्कार गरेर पठाउँदा रहेछन् । कैयन् सहकारी उनले गाभे । त्यस्ता देवकुमारहरूलाई राज्यसत्तामा बस्नेहरूले नै संरक्षण गरेका छन्, पैसा खाएका छन् । अर्का व्यक्ति हुन्, इच्छाराज तामाङ । सहकारीको अगुवा उनले सिभिल सहकारीको आठ अर्ब रुपैयाँ डुबाएका छन् । यसैगरी ठूला पार्टीका धेरैले सहकारीमार्फत जनतालाई ठगी गरेका छन् ।

राज्यसत्ताको दुरुपयोग गरेर हालिमुहाली गर्ने मान्छेहरूकै कारण भ्रष्टाचार मौलाएको हो । नौ महिना मन्त्री भएर बस्दा मलाई त सत्ता र पद कहिल्यै प्रिय लागेन । बरु बोझजस्तो मात्रै भो । सधैँ ग्लानि अनुभूति भइरह्यो । किन म यहाँ आएछु भने जस्तो लागिरह्यो । मन्त्री भएसम्म कहिल्यै खुसी हुन सकिनँ । नौ महिनापछि सरकार नै विघटन भयो । बल्ल आनन्द महसुस गरेँ । 

मेरी श्रीमतीले मन्त्री बन्दा कहिल्यै कुनै सौख व्यक्त गरिनन् । अहिले उनी बिरामी छिन् । तर, मैले स्वास्थ्य उपचारमा त्यति ध्यान दिन सकेको छैन । मन्त्री बनेपछि मलाई यो चाहियो, यो दिनुपर्‍यो कहिल्यै केही पनि भनिनन् । म सांसद थिएँ । तर, श्रीमतीले मधेशमा अरुवा खेती अधियाँमा गरिन् । मैले भेटेरै भनेँ, ‘अब त सांसद भइसकेँ । तलब आउँछ, पार्टीलाई लेबी बुझाएर पनि खानपुग्ने पैसा बचिहाल्छ । तिमी दुइवटा माउभैँसी पाल । छोराछोरी स्कुल जान्छन्, नपुगे बाख्रा पाल्ने, कुखुरा पनि पाल्ने । चामल एक–दुई क्विन्टल पठाइदिन्छु ।’ उनले भनिन्, ‘यी कुरा मलाई नसुनाउनुस्, तपाईं देश र जनताको सेवा गर्नुस् ।’ उनले चार वर्षभरि खेत कमाइन् । २५–३० मुरी धान उब्जाइन् । 

उपप्रधानमन्त्री भएपछि जहान परिवारलाई क्वार्टरमै राखेँ । उपप्रधानमन्त्री हुँदा र अहिलेको मेरो जीवनशैलीमा कहिल्यै उतारचढाव आएन । आवश्यक स्वकीय सचिव पार्टीबाटै राखेँ दुईजना । कानुन जानेकालाई राखेँ । सहकारी ऐन बनाउन धेरै कोसिस गरेँ, पास हुन दिइएन । हिनामिना गर्नेलाई कडा कारबाहीको व्यवस्था भएकाले राखेको प्रस्तावमाथि कैयन् संशोधन गरेपछि बल्ल पास गरे जस्तो लाग्छ ।